Zen of het konijn in ons brein door Tom Hannes

Een waan-zennig boekje. Met evenveel humor als inzicht geschreven. Aanradertje.

Een kort uittreksel, om de smaak te pakken te krijgen.

“Stel, je komt een hotelkamer binnen. Of een leslokaal. Je doet de deur dicht en kijkt om je heen. Waar valt je oog op? De brandalarminstructies. Wat staat op nummer één? Juist.
GEEN PANIEK.
Waarom doen schrijvers van brandinstrukties dat toch telkens weer? Omdat we zodra het brandt in paniek zullen geraken. Dat weten we. […] Wat maakt dat we in ons concrete handelen zo vaak niet datgene doen waarvan we weten dat we het zouden moeten doen, ook al zouden we het eigenlijk best wel willen doen?

[…] Voor een konijn – een echt konijn – volstaan grijpen, afwijzen en vastleggen. Het leven van een konijn is dan ook eenvoudig. Als een konijn in de loop van de dag een krop sla of een wortel tegenkomt en het heeft honger, dan eet het er meteen van. Het eist er geen sausje met omega 3-vetzurcn bij. Als het genoeg gegeten heeft, houdt het op met eten. Simpel. Als datzelfde konijn tijdens zijn lekkere maaltijd gewaarwordt dat er een vos in de buurt is, maakt het zich meteen uit de voeten. Het levert een konijn niets op om bij wijze van intersoortelijke communicatie te proberen een bilateraal akkoord te verwezenlijken. Als er iets drastisch goeds of onaangenaams gebeurt, maakt het konijn daar bijna letterlijk een snapshot van. zodat het de volgende keer nog beter en sneller kan afwijzen of grijpen. Het konijn heeft groot gelijk dat het zich op simplistische wijze houdt aan de aloude regels van het konijnenleven. Dat heeft ervoor gezorgd dat er vandaag nog konijnen bestaan, en dat ze zo gelukkig zijn als voor een konijn mogelijk is. Maar wij zijn geen konijnen.

Wat is met ons gebeurd? Als wc evolutionaire biologen mogen geloven, werden wij enkele miljoenen jaren geleden spectaculair snel getrakteerd op een immense massa extra hersenen, die zich over dat konijnenbrein heeft gelegd. Die massa noemen we de ‘grote hersenen’ of cortex en het is daarmee dat we bewust denken, spreken en bewegen. Onze grote hersenen maken ons tot mensen.

Die grote hersenen zijn ronduit fantastisch. Voor zover we weten, zijn ze ook uniek en we beginnen hun ongelooflijk ingewikkelde werking en hun ongebreidelde mogelijkheden nog maar heel stilaan te begrijpen. Ze kunnen op ontzettend lange term plannen, de meest ingenieuze instrumenten maken, de uitwendige en inwendige wereld tot op een duizelingwekkend niveau doorgronden, ingewikkelde tactieken uitwerken, geniale kunst maken en ongelooflijk subtiel met elkaar communiceren.

Wij mensen maken wél lekkere sausjes met omega 3-vetzuren voor bij de sla, we vinden allerlei oplossingen voor dreigingen en we kunnen ons wereldbeeld naar hartenlust in vraag stellen en onophoudelijk verbeteren waar nodig. We kunnen wetenschappen, geneeskunde en morele codes uitbouwen. Wc kunnen diepreligieuze ervaringen opdoen en die uitwerken tot prachtige levenshoudingen en pedagogieën. Mooi materiaal, die grote ‘mensenhersenen’! De verbindingen die in deze denktank worden gevormd zijn in vergelijking met het konijnenbrein weliswaar wat trager, maar ze slagen er toch maar in om ons leven eindeloos rijker en interessanter te maken.

De grote hersenen zouden ons leven veel gemakkelijker kunnen maken, ware het niet dat we met een klein probleempje zitten. Aan het stuur van deze formidabele denktank zit… inderdaad: een konijn. Want wat is neurologisch gesproken nu het probleem? Dit is geen boek over neurologie, dus ik presenteer noodgedwongen een karikatuur. Laten we zeggen dat, hoewel de grote hersenen nu al wel een paar miljoen jaar in onze hersenpan liggen, er toch nog wat schort aan de communicatielijnen tussen dc kleine en de grote hersenen. Het verkeer van de kleine naar de grote hersenen verloopt prima, maar andersom wil het niet zo goed lukken. Levensbehoud krijgt voorrang op filosofie, zeg maar, en doe daar maar eens moeilijk over. Het lijkt wel alsof het konijn zegt: ‘Kijk, ik ben ouder, ik was hier eerst, ik heb al miljarden jaren voor je gewerkt en onze nieuweling hier, die er nog maar een paar miljoen jaar bij is, die heeft naar mij te luisteren’.

En dus blijft het konijnenbrein zijn ‘simpel is best’ taktiek bovenhalen. Vooral als het ook maar enigzins de indruk krijgt dat er iets te rapen valt of dat er gevaar dreigt. Bijvoorbeeld als die nieuwe stagiaire bij de koffieautomaat je wel heel lang in je ogen kijkt. Dat had je even niet zien aankomen! Een sociaal behoorlijk subtiele en ingewikkelde situatie. Wat is het beste dat je in dit geval kunt doen? Glimlachen en een grapje maken, of nog even cool blijven? Hoe schat je de stagiaire in? Ga je in op wat op een uitnodiging lijkt? Of zou dat meer brokken maken dan je lief is?

Je konijn snapt er niks van, hier staat een lekker dier voor je en je grijpt er niet gewoonweg naar? Hier moet iets vreselijk fout zijn! En dus slaat het konijn alarm. Meteen pompt het je hele lijf vol met hormonen en binnen de halve seconde is je hoofd een tomaat. Het heeft op dat moment geen enkele zin om met je bewuste grote hersenen je overactieve konijn toe te fluisteren ‘Psst, iets minder met dat rood’. Je konijn leest in je poging alleen nog meer alarm en zet nog een tandje bij. Ondertussen ben je purper tot in je nek.
‘Het is niet eerlijk’, zegt je grote brein.
‘We doen dit al miljarden jaren zo en die nieuwe mode van die cortex, daar doe ik niet aan mee’, antwoordt het konijn.
Niets zo conservatief als een konijn in een mensenhoofd.”

Er is een uitstekende website, eigenlijk  verplichte weblektuur voor elke serieuze houtbewerker.

PS – Heb je de duim en wijsvinger kunnen ontdekken op deze foto?

Treehouse Living: 50 Innovative Designs door Alain Laurens